Kapliczka przy ulicy Grunwaldzkiej

Informacje podstawowe:

Przedmiotowy obiekt małej, przydrożnej architektury sakralnej położony jest na działce nr ew. 162 w obrębie Biecz, przy ul. Grunwaldzkiej (WGS84 B: 49° 43' 40.38" N; L: 21° 14' 39.328" E) na wysokości 258,2 m n. p. m. (PL-KRON86-NH). Obiekt stanowi własność prywatną. Ujęty jest w Gminnej Ewidencji Zabytków, położony w strefie ochrony konserwatorskiej (stanowisko archeologiczne nr 1 – Góra Zamkowa) oraz w granicach konserwatorskiej ochrony ekspozycji E.

Źródła archiwalne i bibliografia

Archiwum Państwowe w Przemyślu, zesp. 126 – Archiwum Geodezyjne, sygn. 75 M – Stadt Biecz sammt Ortschaften Belna, Charta und Przedmieście Nyszne in Galizien Jasloer Kreis, sek. VIII [1850].
Archiwum Państwowe w Przemyślu, zesp. 126 – Archiwum Geodezyjne, sygn. 52/op. 9 – Feld Broullons der Gemeinde Biecz, sek. VIII [1849].
Archiwum Państwowe w Przemyślu, zesp. 126 – Archiwum Geodezyjne, sygn. 52/op. 4 – Alphabetisches Verzeichniss der Gemeinde Biecz Im Josloer Kreis Steueramt Biecz, k. 198 [1850].
Archiwum Państwowe w Przemyślu, zesp. 126 – Archiwum Geodezyjne, sygn. 52/op. 1 – Original Bau Parzellen Protocoll der Gemeinde Biecz Im Jaslo Kreis Steueramt Biecz, Original Grund Parzellen Protocoll der Gemeinde Biecz Im Jasloer Kreis Steueramt Biecz [1850].
Центральний Державний Iсторичний Aрхів України у Львові, фoнд 720, опис 1 – Плани закладання земельних ділянок, доріг і водних шляхів, справа 1104 – План дороги y м. Ясло [1833-1841].
Центральний Державний Iсторичний Aрхів України у Львові, фoнд 720, опис 1 – Плани закладання земельних ділянок, доріг і водних шляхів, справа 1103 – План дороги Ясло-Горліцe [1816-1817].
W. Fusek, Biecz i dawna ziemia biecka na tle swych legend, bajek, przesądów i zwyczajów, Biecz 1939.
G. Ślawska, Legendy i opowieści bieckie, Biecz 1914.

Historia i architektura

Na obecnym etapie, nie znane są źródła pisane pozwalające precyzyjnie określić rok/okres oraz okoliczności budowy przedmiotowego obiektu. Po raz pierwszy kapliczkę w źródłach kartograficznych ujęto w 1817 roku na szkicowym projekcie różnych wariantów przebiegu Drugiej Galicyjskiej Drogi Handlowej (zwanej później Traktem Podtatrzańskim). Naniesiony na nim niewielki obiekt, bez symbolu funkcji, umiejscowiony jest nad strumieniem, i z w uwagi na brak informacji o innej historycznej zabudowie w jego najbliższym otoczeniu, można go interpretować jako architektoniczną kapliczkę. Kolejnym dokumentem gdzie oznaczono przedmiotowy obiekt jest schematyczna mapa sporządzona na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych XIX wieku w celu inwentaryzacji drogi Jasło-Gorlice będącej odcinkiem Traktu Podtatrzańskiego.

Kapliczkę ujęto na niej w formie znaku topograficznego – krzyża, istnieje rozbieżność pomiędzy jej położeniem a innymi oznaczonymi obiektami (strumień, droga na Hartę), jednak w przypadku tworzenia tego dokumentu skupiano się przede wszystkim na inwentaryzacji samego pasa drogowego, natomiast do pozostałych elementów topograficznych (zarówno do formy jak i lokalizacji, wyjątkiem były przecinające drogę cieki wodne), podchodzono w sposób maksymalnie uproszczony.

Pierwszym precyzyjnym źródłem kartograficznym, na którym naniesiono kapliczkę jest mapa katastralna Biecza opracowana w latach 1849-1850 (pierwsza mapa ewidencyjna, opracowana w skali 1:2880, stanowiąca do połowy lat pięćdziesiątych XX wieku matrycę dla kolejnych map). Oznaczony obiekt wzniesiony jest jako murowany, wymiarami pokrywający się z zachowanym do dzisiaj. Zlokalizowany jest na terenie podmiejskim, przy drodze wiodącej z Biecza na Hartę (nr ewid. 4990 – właściciel Gmina Biecz, ob. (ob. dz. nr ew. 138 – droga gminna) u wylotu głębokiej doliny rozdzielającej historyczne przedmieścia Biecza – Hartę i Nad Miastem (ob. ul. Bochniewicza). Położana była na styku trzech działek – wspomnianej wyżej drogi gminnej i dwóch działek gruntowych o nr ewid 286 i 286 stanowiących własność Marii Wilczyńskiej zamieszkałej w Bieczu pod nr 52 (ob. ul. Grodzka).

Powyżej przytoczone źródła kartograficzne oraz analiza położenia obiektu w ujęciu chronologii rozwoju systemu drogowego w tej części Biecza, jednoznacznie pozwalają stwierdzić, iż powstał on przed 1817 rokiem. Odnośnie okoliczności jego budowy istniały jedynie informacje przekazywane w tradycji ustanej. Po raz pierwszy odnotowane zostały w okresie międzywojennym przez Witolda Fuska i opublikowane przez niego w 1939 roku: […] Dzisiaj poniżej góry od strony miasta znajduje się kapliczka wystawiona przez dziadka Stanisława Śliwińskiego po wygranym procesie o Hartę. Wieść gminna w tym wypadku nawet zupełnie bajka głosi, że biorąc fundamenta wykopano beczkę złota. (Mazurkiewiczowa). […]. W wersji znaczniej rozbudowanej przekaz ten przytacza Gabriela Ślawska („Kapliczce w dolinie pod zamczyskiem”), opisując w nim dzieje konfliktu Stanisława Śliwińskiego właściciela folwarku na Harcie z pannami Mazurkiewiczównymi. Kapliczka wzniesiona miała być jak wotum za pomyślne rozwiązanie sprawy sądowej na rzecz Śliwińskiego. We wnętrzu fundator umieścił figurę św. Antoniego, kapliczką natomiast opiekować się miały kolejne pokolenia rodziny Mazurkiewicz. W maju 1962 roku, w związku z zagrożeniem kradzieżą rzeźby, Wiktora Mazurkiewicz przekazała ją do Muzeum Regionalnego PTTK w Bieczu. Rzeźba „św. Antoni z Dzieciątkiem” datowana na XVIII-XIX wiek, wykonana z drewna lipowego, polichromowana, wysokość 63 cm. Obecnie w Muzeum Ziemi Bieckiej / Dział Etnograficzny nr ewid. MZB E/1 KW 225.

Kapliczka usytuowana jest w kotlinie powstałej w wyniku sztucznego zamknięcia doliny korpusem drogi (Traktu Podtatrzańskiego). Wieloletnie problemy z odprowadzeniem wody przez przepust, który zlokalizowany został dopiero obok podnóża Góry Zamkowej przyczyniły się stopniowego zabagnienia kotliny. Sytuacja ta miała wpływ na stan techniczny obiektu – długotrwałe zawilgocenie murów, przyśpieszyły procesy degradacji spoin oraz odwarstwiania się tynków zewnętrznych i wewnętrznych. Pierwotnie kapliczka obsadzona była wieńcem drzew (I. poł XX w.)

Kapliczka wzniesiona jest w technologii tradycyjnej, murowana z kamienia łamanego i cegły, na planie zbliżonym do prostokąta, zamknięta ścianą prostą, jednokondygnacyjna. Elewacje proste, tynkowane, pozbawione elementów dekoracyjnych, gzyms wieńczący profilowany, czterobelkowy, wyprowadzony konstrukcyjnie ze ścian. Od strony frontowej otwór wejściowy, zamknięty łukiem odcinkowym murowanym z cegły. Szczyt od strony frontowej wzniesiony z cegły, z otworem obudowanym deskami z trójkątnym szczytem. Co najmniej 2009 roku umieszczona była w nim niewielka, monochromatyczna figura przedstawiająca św. Wojciecha (odlew, gips, obecnie depozyt w Muzeum Ziemi Bieckiej). Pomiędzy gzymsem wieńczącym a frontową ścianą szczytową daszek okapowy z blachy ocynkowanej na rąbek stojący. Ściana szczytowa nakryta osobnym, wąskim daszkiem obitym blachą, na ścianę szczytową wyprowadzona maskownica obita blachą, pod nią profilowane, drewniane listwy maskujące.

Dach kalenicowy trójspadowy – pierwotnie pokryty gontem, obecnie (prawdopodobnie od okresu międzywojennego) – blachą arkuszową, ocynkowaną z łączeniami na podwójny rąbek stojący. Pierwotnie w kalenicy, przy ścianie szczytowej, osadzony był krzyż wieńczący, pod królem pozostał fragment zdegradowanego biologicznie króla. Ściany boczne i szczytowa pokryte tynkiem wapiennym z licznymi ubytkami, całość tynków zewnętrznych pokryta farba na bazie wapna malarskiego w koloru różowego, spod której wyraźnie prześwituje warstwa koloru żółtego.

Wnętrze jednoprzestrzenne, w rzucie zbliżone do kwadratu, podłoga wyłożona współczesnymi, betonowymi płytami chodnikowymi. Ściana tylna grubsza od pozostałych, z wkomponowaną niszą ołtarzową. Przed nią znajdowała się ceglana mensa ołtarzowa, konstrukcyjnie nie przewiązana ze ścianą (prawdopodobnie dostawiona w okresie późniejszym. W ścianach bocznych, symetrycznie umieszczone względem siebie wnęki pod obrazy. W czasie badań architektonicznych (po odkuciu tynków zewnętrznych) należy sprawdzić, czy nie są to zamurowane otwory okienne. Wnętrze kapliczki nakryte sklepieniem żaglastym, tynkowanym, ozdobione wąskimi wałkami odcinającymi u podstawy.

Kapliczka była kilkukrotnie remontowana – uzupełnienia ceglane przy otworze drzwiowym, założenie opaski spinającej koronę murów (pod gzymsem wieńczącym) oraz w 2018 roku – prace przy wymianie ławy fundamentowej.

We wnętrzu kapliczki dekoracja malarska ścian i sklepienia o cechach ludowych, obecnie zamalowana farbą (ściany zieloną, sklepienie białą). Dekoracja ścian o charakterze ornamentalnym, z pasowymi podziałami w układzie pionowym, pola pasów szerszych w kolorze ochry żółtej, węższych – w nierównomiernie nasyconym błękicie, na szerszych pasach ślady po ornamencie kwiatowym (kolor oliwkowy). Dekoracja sklepienia – pokryte farbą niebieską (ultramaryna), w polu centralnym motyw deklaracyjny, który na podstawie niewielkiej odkrywki trudno obecnie zidentyfikować, być może jest krzyż z trójlistnie zakończonymi ramionami. Dekoracja malarska w złym stanie zachowania. W niszy do czasu remontu znajdowała się figura przedstawiająca Jezusa w typie Ecce Homo, (odlew gipsowy XX wiek, ob. depozyt w Muzeum Ziemi Bieckiej). Stolarka drzwiowa zachowana – obecnie zmagazynowana w budynku Szpitala św. Ducha w Bieczu.

Renowacji dokonano staraniem Towarzystwa Przyjaciół Biecza i Ziemi Bieckiej.

Uroczystość oddania Kapliczki po renowacji przy ul. Grunwaldzkiej w Bieczu odbyła się w dniu 24. czerwca 2023 r. o godz 18:00. Rozpoczęła się mszą św. w Kolegiacie Bożego Ciała. Następnie księża, siostry zakonne, władze samorządowe i wierni udali się na miejsce, gdzie ks. proboszcz Janusz Kurasz poświęcił obiekt sakralny. Uroczystość uświetnił swym śpiewem Chór Kolegiacki.

Odnowine zostały figury Ecce Homo, św. Mikołaja i św. Jadwigi, na cześć której odśpiewano hymn św. Jadwigi królowej, autorstwa dyrygentki Beaty Bochni.